Struktura rodzajowa terenów zieleni
W literaturze dotyczącej terenów zielonych znaleźć można wiele klasyfikacji terenów zielonych według własności i dostępności użytkowania. Ptaszycka (1950) dzieli zieleń bardzo ogólnie na zieleń terenów budowlanych i terenów niezabudowanych, Czarnecki (1961) na zieleń ogólnie dostępną, zieleń o specjalnym przeznaczeniu, zieleń towarzyszącą oraz na tereny gospodarki rolnej i leśnej, Zastawniak (1994) natomiast na tereny zieleni publicznej, quasi - publicznej, prywatnej i na zieleń towarzyszącą innej funkcji. Ogólnie jednak ze względu na pełnione funkcje, zagospodarowanie i sposób ukształtowania powierzchni, tereny zielone w mieście podzielić można na następujące kategorie. - parki, zieleńce, ogrody, zieleń cmentarna, zieleń szlaków komunikacyjnych, zieleń ochronna, lasy komunalne, zieleń izolacyjną i inne ( Czerwieniec, Lewińska ). Do zieleni miejskiej czasami zalicza się również tereny użytkowane rolniczo, które pełnią funkcję gospodarczą, ale okresowo także ekologiczną, oraz obszary chronionego krajobrazu.
Parki
Parki są podstawowymi jednostkami zieleni wypoczynkowej w mieście. W małych miastach lub dzielnicy dużego miasta, powierzchnia parku, spełniającego funkcje ogólno miejskie, nie powinna być mniejsza niż 5 ha ( Nowakowski, 1987 ). Roślinność ukształtowana jest w kompozycje drzew i krzewów, uzupełnione płaszczyznami zieleni niskiej - trawników i kwietników. Teren parku urozmaicają niekiedy powierzchnie stawów i wodotryski. Obszar parku przecinają liczne ciągi spacerowe, które w mniejszych parkach nie powinny przekraczać 15-20 % całej powierzchni, a w większych 8-15 % ( Niemirski, 1973 ).
Podział struktury zieleni w parkach jest w znacznej mierze zależny od koncepcji przestrzenno - plastycznej. Propozycja prawidłowej struktury zieleni w parkach przedstawia się następująco ( Niemirski, 1973 ).
- powierzchnia zadrzewiona 20 - 30 %
- powierzchnia zakrzewiona 10 - 15 %
- powierzchnia trawiasta 69 - 54 %
- powierzchnia kwiatowa 0.5 - 1 % terenu parku
Teren parku przeznaczony do spacerów, do wypoczynku biernego jest określany nazwą parku spacerowego. Park, w którego programie przewidziano masowy wypoczynek bierny i czynny, rozbudowany na dużym obszarze i wyposażony w kubaturowe urządzenia sportowe, rozrywkowe, a także widowiskowe, nosi nazwę parku kultury i wypoczynku. Przykładem jest Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie.
Parki leśne są typem zieleni na wpół naturalnej, zaadoptowanej do celów użytkowych, głównie przez wprowadzenie urządzeń technicznych ułatwiających korzystanie z walorów przyrodniczych, np. dla wypoczynku.
Parki tego rodzaju mogą zajmować dziesiątki hektarów powierzchni, a kompozycje zieleni zmodyfikowane są przez zastąpienie w niektórych miejscach zielenie wysokiej przez płaszczyzny trawiaste. W tego typu parkach nie jest wskazane wprowadzanie rabat kwiatowych, np. z różami. (Zimny, 1978)
Lasy komunalne
W związku z rozwojem aglomeracji miejsko - przemysłowej niektóre lasy znalazły się w granicach administracyjnych miast lub na jego obrzeżach. Przestały wówczas pełnić rolę produkcyjną, a zaczęły pełnić funkcje ochronne i zostały włączone w system zieleni miejskiej. Są to tzw. Lasy komunalne ( Zielonko, 1982 ). Roślinność drzewostanów lasów komunalnych nie podlega żadnym modyfikacjom. Wprowadzane urządzenia techniczne ograniczają się do wyznaczania i urządzania terenów spacerowo – wypoczynkowych oraz sanitarnych. Lasy komunalne są terenami cennymi z uwagi na prezentowanie układów zieleni o wysokich wartościach krajobrazowych.
Zieleńce
Nazwą tą określa się zwarty teren zieleni, zlokalizowany w centrum zabudowy miejskiej lub osiedlowej, ukształtowany w rozmaite kompozycje, obejmujące zarówno przestrzenie trawiaste, jak i pojedyncze drzewa i krzewy lub ich grupy, a także byliny.
Zieleńce przyjmują różne kształty i formy przestrzenne ściśle związane z założeniami przestrzenno – plastycznymi, w których dominującą role odgrywa struktura roślin – obecność rabat , trawników, wielopiętrowość i mozaikowość nasadzeń drzew. Funkcja społeczna zieleńców to głownie element dekoracyjny i w mniejszym zakresie wypoczynkowy. Zieleńce funkcjonują samodzielnie lub powiązane są kompozycyjnie z dużymi obiektami użyteczności publicznej ( Niemirski, 1972 ). Zieleńcami nie są pasma roślinności usytuowanej przy trasach komunikacyjnych ( Piątkowska, 1983 ). Na terenach istniejącej intensywnej zabudowy miejskiej należy dążyć\ do usytuowania zieleńców o powierzchni minimum 0,1 ha ( Nowakowski, 1987 ).
Ogrody
Nazwą tą obejmuje się tereny zielone o zróżnicowanych funkcjach – użytkowej, dydaktycznej i zabawowej. Ogrody działkowe oprócz funkcji produkcyjnej, spełniają wiele funkcji ekologicznych, estetycznych i społecznych, są cenne z punktu widzenia wypoczynku czynnego i biernego.
Inna formą użytkową ogrodów są ogródki jordanowskie. Głównym ich przeznaczeniem jest stworzenie dzieciom warunków do zabaw, m.in. poprzez drobne techniczne urządzenia ułatwiające tę zabawę. Lokowane są głównie w rejonie przedszkoli, domów dziecka, w osiedlach.
Ogrody dydaktyczne tworzone są z myślą o prezentacji roślin i zwierząt w warunkach możliwie najbardziej naturalnych - na potrzeby uczniów, studentów i pozostałych grup ludności. Są to głównie ogrody botaniczne, alpinaria oraz ogrody zoologiczne. Z punktu widzenia pełnionych funkcji do grupy tej można by zaliczyć także arboreta – ogrody-parki, z kolekcją cennych gatunków drzew, np. w Przelewicach (woj. Szczecińskie), w Kórniku (woj. Poznańskie) itp.
Zieleń cmentarna
Do zasobów zieleni miejskiej zalicza się zieleń cmentarną. Jest to powierzchnia zazwyczaj mała, ze znacznym udziałem zieleni wysokiej, często zróżnicowanej warstwowo. Niekiedy obecne są płaszczyzny trawiaste.
Znaczna część starszych obiektów cmentarnych nie była zagospodarowana zielenią w sposób planowy. Niektóre jednak mają zieleń ukształtowaną w sposób zorganizowany, zawierającą często liczne egzotyczne gatunki drzew i krzewów (np. Cmentarz Centralny w Szczecinie). Są cmentarze, które z racji historycznych, krajobrazowych i. In., stanowią zabytek sztuki (np. Powązkowski w Warszawie, Rakowicki w Krakowie). Współczesne cmentarze są planowane i urządzane zgodnie z obowiązującymi zasadami formowania i kształtowania zieleni.
Zieleń szlaków komunikacyjnych
W mieście przebiega wiele tras komunikacyjnych różnych trakcji – pieszej, kołowej, tramwajowej, kolejowej. Każda z tras jest (lub być powinna) układami roślinnymi, których kompozycja zależy od przeznaczenia zieleni. Na przykład torowiska tramwajowe zagospodarowuje się trawnikami, aby utrudnić wtórne pylenie z podłoża oraz częściowo wytłumić hałas. Służą temu również niskie żywopłoty, które ponadto umożliwiają segregację pasm – trakcji i ruchu.
Do tego typu zieleni należy także zieleń przyuliczna. Są to niemal wyłącznie nasadzenia drzew, czasem krzewów, a zieleń niska to najczęściej wąskie, zazwyczaj mocno zaniedbane trawniki. Jest to forma zieleni ogólnie najbardziej zaniedbana w miastach, funkcjonująca w bardzo trudnych warunkach środowiska miejskiego.
Zieleń ochronna
Ten rodzaj obejmuje tereny zieleni lokalizowane w otoczeniu zakładów produkcyjnych, uciążliwych dla środowiska i życia człowieka. Szerokość strefy ochronnej zależy od stopnia uciążliwości obiektu. Zieleń strefy ochronnej stanowi roślinność mocno zróżnicowaną morfologicznie, urządzona planowo i z zasady pełniąca funkcje filtra zanieczyszczeń emitowanych przez dany zakład produkcyjny.
Zieleń na budynkach
I. Pnącza.
Zdecydowana większość terenów zielonych rozwija się w poziomej płaszczyźnie miasta. Grupując się w rozmaite układy i kompozycje tworzy ogrody, parki, zieleńce, trawniki itp. W architekturze miasta jest wiele pionowych i pustych płaszczyzn ścian, które wprowadzają dysonans w krajobrazie miasta. W licznych przypadkach można temu zapobiec przez wprowadzanie na takie ściany starannie dobranych gatunków roślin, tzw. pnączy. Niektóre z nich są samoczepne, inne – w okresie rozwoju wymagają podpór.
Pnącza, tworząc pionową zieloną ścianę roślinności przy lub na budynku, spełniają wiele cennych funkcji w całokształcie warunków środowiskowych miasta. Ich zaletą jest m.in. minimalna powierzchnia potrzebna do wegetacji, a bardzo duża powierzchnia, którą pnącze może pokryć. Na przykład jedno pnącze winobluszczu, zajmujące powierzchnie poniżej 1 m2 w otworze chodnikowym, może pokryć ścianę o powierzchni nawet 100 m2.
Roczne przyrosty pnączy wynoszą od jednego do kilku metrów, ułatwia to uzyskanie efektów w ciągu 2-3 lat ( Orzeszak-Gajewska, 1982 ). Trwałość tych roślin, często kwitnących i pięknie pachnących, wielokrotnie przebarwiających się w ciągu roku, o dużej wytrzymałości na mróz, suszę i pyły, jest duża i sięga nawet kilkudziesięciu lat. Wytwarzając znaczną biomasę liści i pędów, pnącza spełniają funkcje sanitarno-klimatyczne wraz z całą zielenią miejską. Oddziałują też częściowe wytłumienie hałasu. Laskowski ( 1987 ) podaje, że pnącza odgrywają rolę dodatkowej izolacji termicznej budynków oraz ochrony ścian przed deszczem.
II. Zieleń na dachach.
Poszukiwanie nowego modelu organizacji życia człowieka w mieście, z zapewnieniem mu najkorzystniejszych warunków środowiskowych, zrodziło wiele propozycji, m.in. budowy domów ekologicznych jako elementów ekologicznych osiedli. Istnieje wiele zaleceń dotyczących zieleni wprowadzonej w otoczenie takiego domu, uwarunkowanych m.in. stronami świata. Proponuje się też pokrywanie płaszczyzn dachowych roślinnością. Wymaga to odpowiedniego przystosowania konstrukcji dachowych, np. stropodachu o odwróconej kolejności ułożenia warstw. Południowa połać dachu musi być jednak wolna, gdyż tu z reguły umieszcza się kolektory energii słonecznej ( Laskowski, 1987 ). Na powierzchnie dachowe wprowadza się głownie zadarniania lub zieleń niską. Ten rodzaj konstrukcji budowlanych, z takim formowaniem dodatkowych powierzchni zieleni, jest lansowany głównie w Europie-zachodniej.
Użytki rolne
I. Pola uprawne
Roślinność towarzysząca człowiekowi jest określana mianem roślinności synantropijnej i ona głównie zajmuje powierzchnie pól uprawnych. Pola uprawne powstają wyłącznie na terenach, na których człowiek celowo uprzednio zniszczył naturalną szatę roślinną, wykorzystując te miejsca pod uprawy wybranych gatunków roślin. Na polach mamy do czynienia w zasadzie z jednogatunkowymi skupieniami roślin uprawnych. Uprawy, będące efektem świadomej działalności człowieka, zawdzięczają swoją egzystencję jego stałej ingerencji i opiece, przejawiającej się m.in. w licznych zabiegach agrotechnicznych. Wnikające na pola niepożądane gatunki roślin, tzw. chwasty są często obcego pochodzenia. Zwalczane są wszelkimi dostępnymi sposobami.
Zbiorowiska roślinne pól uprawnych dzielą się na uprawy zbożowe i uprawy roślin okopowych. Spotyka się także uprawy roślin przemysłowych ( np. tytoniu), a także plantacje warzyw itp.
II. Łąki.
Jednym z rodzajów trwałych użytków zielonych są łąki. Są to tereny trwale zajęte przez florystycznie bogate, wielogatunkowe zbiorowiska roślin, głównie wieloletnich. Dominującą rolę odgrywają liczne gatunki traw, ziół i roślin motylkowych, tworzące ruń łąkową. Są one źródłem ( koszenie ) przede wszystkim wartościowej paszy, rzadko wykorzystuje się je do okresowego wypasu. Ekstensywne użytkowanie i nawożenie łąk sprzyja występowaniu znacznego bogactwa gatunkowego roślin, podczas gdy darń łąki intensywnie użytkowanej i nawożonej tworzy mniejsza ilość gatunków. Łąki występują głównie w dolinach rzek i pobrzeżach dolin, w zagłębieniach terenu, a także zajmują obszary po bagienne.
III. Pastwiska.
Jest to teren pokryty trwale przez zbiorowiska roślinne tworzące zwartą okrywę roślinną, utworzoną przez wiele gatunków traw, głównie niskich i luźno kępkowych oraz ziół i roślin motylkowych. Wykorzystywane są głównie do wypasu zwierząt gospodarskich. Na zaniedbanych, silnie wyeksploatowanych pastwiskach wykształcają się małowartościowe zwartokępkowe trawy, turzyce oraz chwasty.
IV. Sady.
Są to tereny przeznaczone pod uprawę drzew owocowych różnych gatunków lub odmian. Uprawy mogą być przeznaczone na użytek własny lub na cele przemysłowe. Sady jako monogatunkowe skupienia drzew mogą być często poddawane intensywnej walce chemicznej ze szkodnikami.
V. Nieużytki.
W obrębie granic administracyjnych miasta znajdują się obszary zazielenione, które w wykazie użytkowania gruntów lub w planach zagospodarowania przestrzennego określane są jako nieużytki. Określenie to jest jednak mało precyzyjne.
Wysypisko popiołów i żużli z punktu widzenia kategorii użytkowania gruntów jest rzeczywiście bezproduktywne. Ale do tej samej kategorii nieużytków można także zaliczyć np. zabagnioną łączkę pośród pól, oczko wodne wśród łąk itp. Są to siedliska marginalne, o bogatym i zróżnicowanym charakterze przyrodniczym, szczególnie cenne dla zmieniającej się pod wpływem procesów uprzemysłowienia przyrody miasta.
Z przyrodniczego punktu widzenia takie tereny są cennym i biologicznie aktywnym uzupełnieniem ogólnego bilansu przyrodniczych zasobów miasta, zwłaszcza zieleni. Sprzyjają także zachowaniu bioróżnorodności aglomeracji miejsko-przemysłowych.
komentarze
skomentowano: 2017-02-07 22:36:55 przez: Kevin
skomentowano: 2018-02-09 22:58:49 przez: Gosia
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.